Aínda non somos conscientes do golpe que suporá para a natureza galega a incomprensíbel sentenza do Tribunal Supremo que avalou a prórroga de 60 anos concedida polo Partido Popular a Ence para eternizarse na ría de Pontevedra, cando nos atopamos con que a Xunta de Galicia aposta por instalar unha nova fábrica de celulosa no corazón –Palas de Rei, comarca da Ulloa– deste maltratado país. Estamos, se cadra, diante dun dos proxectos industriais máis lesivos e atolados que vimos nas últimas décadas.

A promotora é a portuguesa Altri, que xa conta con tres pasteiras no país veciño, pero que ao longo do proceso transformouse en Greenfiber S.L., unha sociedade de nova creación na que participa cun 25% Greenalia. Esta última é a empresa de renovábeis que abriu a porta xiratoria á ex-conselleira de Medio Ambiente Beatriz Mato. Ninguén explicou aínda se esta modificación, que a Xunta declarou como “non substancial”, ten que ver con disfrazar a Altri de peme galega para facilitar o acceso aos fondos europeos Next Generation correspondentes ao Estado español. 

Nas súas previsións Altri agarda obter unha cuarta parte do investimento total destes fondos públicos, uns 250 millóns de euros. Case que nada. Sería moi difícil de explicar o destinar fondos de recuperación, transformación e resiliencia a unha industria que, como veremos, non parece cumprir o Principio DNSH (Do Non Significant Harm), condicionante indispensábel para vixiar que o destino dos cartos non afecte a cuestións como a “protección e recuperación da biodiversidade e os ecosistemas” e o “uso sostíbel e a protección dos recursos hídricos e mariños”.

Desde os primeiros anuncios da Xunta de Galicia celebrando as intencións de Altri en 2022, vimos como o que pregoaron como “un proxecto innovador e ambicioso para producir Lyocell, un tecido de alta calidade, máis ecolóxico que as fibras artificiais” revelouse como o que é, unha celulosa encuberta.

As cifras arrepían. Se nos fiamos dos datos de Altri, a factoría ocupará dez veces a superficie de Ence en Pontevedra e as súas instalacións afectarán a máis de 800 leiras, moitas pola vía da expropiación. A autochamada “biofábrica” –prefixo que insulta á intelixencia colectiva– requirirá unha captación de 46 millóns de litros de auga acotío, tanto como consome toda a provincia de Lugo, e un permiso de vertedura industrial ao río Ulla de 30 millóns de litros diarios de augas residuais contaminadas e previamente tratadas, ou maltratadas. Na súa solicitude de captación a Augas de Galicia, por un período de 75 anos, non tivo nin sequera en conta as proxeccións futuras de cambio climático. 

A xigantesca fábrica, que utilizará só madeira de eucalipto, terá unha capacidade final de produción anual de 400.000 toneladas de pulpa de celulosa e 200.000 de Lyocell, ademais doutros subproductos como biomasa e xeso. Tamén prevé que as súas emisións á atmosfera sexan de xofre, óxidos de xofre, óxidos de nitróxeno, monóxido de carbono e material particulado, para o que instalará unha cheminea de 75 metros de altura como único foco emisor. A maxestosidade da torre homenaxe do castelo de Pambre, a moi pouca distancia en pleno Camiño de Santiago, terá difícil competir con isto.

E se as cifras son para asustar máis o son aínda as afeccións ambientais ás que nos enfrontamos. Para comezar, a localización escolleita é indecente. O proxecto implica a creación dun enorme polígono industrial que lindará cun espazo da Rede Natura (ZEC Serra do Careón). Pero é que ademais os terreos da pasteira son parte das propostas de ampliación da rede Natura de 2008 e de 2011 da propia Xunta e que hoxe lastimosamente están a apodrecer nalgún caixón. Acollen varias especies en perigo de extinción, endemismos únicos no mundo e até 17 especies que deben ser obxecto de medidas de conservación segundo a Unión Europea. É escandaloso comprobar como o que en 2011 era a silueta dunha zona para protexer hoxe coincide exactamente co perfil da instalación.

En vermello proposta de ampliación da rede Natura de 2011.

A silueta coincide exactamente co proxecto da celulosa.

Lembremos, como agravante, que Galicia conta coa menor superficie de rede Natura do Estado, menos dun 12% fronte a unha media que supera o 27%, e que nunca atendeu os requirimentos da Comisión Europea para corrixir estas deficiencias, tanto en representatividade de hábitats como nos seus ineficaces instrumentos de xestión.

Mais o perigo que supón a celulosa non se restrinxe a Palas de Rei. A captación e vertedura de augas no río Ulla, a segunda conca en importancia de Galicia, serán unha ameaza constante para as explotacións agrogandeiras da zona, moitas producindo en ecolóxico, para outros espazos da rede Natura augas abaixo, como o ZEC Sistema Fluvial Ulla-Deza, e sobre todo para a Ría de Arousa e parte dos mellores bancos marisqueiros e ecosistemas mariños litorais de Europa. 

Neste camiño sen sentido, no que a proposta estrela de “desenvolvemento sostíbel” que nos presenta a Xunta é a industrialización do medio rural e a insistencia en fomentar unha cadea produtiva da madeira de moi baixo valor engadido –Ence exporta o 96% da súa pasta celulósica ao Norte de Europa–, non é en absoluto críbel que a nova pasteira non vaia a supor unha maior eucaliptización do país, hoxe xa dramática. A permisividade con estes monocultivos puxo en franco perigo a integridade ecolóxica de todo o noroeste peninsular.

De feito, a empresa indica que nunha primeira fase producirá aproximadamente a metade da súa capacidade total, para o que necesitará ao redor de 1,2 millóns de toneladas de eucalipto ao ano, polo que a pleno rendemento estariamos a falar de 2,4 millóns de toneladas, case o 40% do que se cortou en Galicia en 2022. Coa súa chegada, serían xa dúas as celulosas instaladas en Galicia, ao que habería que sumar a de Ence-Navia (Asturias), que se fornece en gran medida de eucalipto da Mariña lucense e o xigante luso Navigator, que tamén merca e aluga leiras de eucalipto en Galicia e Asturias. A ecuación está clara: máis competencia, máis prezo, máis eucalipto.

Sobre inflamabilidade da paisaxe e a fabricación compulsiva de Lyocell para alimentar a moda rápida, segundo a ONU a segunda industria máis contaminante do planeta, falamos outro día. Porque son moitos máis os medos que xorden cun proxecto tan desatinado. E volvemos ao principio. Encaixamos o golpe do Tribunal Supremo e seguiremos loitando para sacar Ence da ría de Pontevedra no Tribunal Constitucional. De igual xeito, apoiaremos na medida das nosas posibilidades a todas as persoas e organizacións que, como a Plataforma Ulloa Viva, cren que este modelo socioeconómico de crecemento infinito que nos propoñen, extraordinariamente agresivo co medio natural, non encaixa en absoluto cos límites ambientais de Galicia. E do planeta.