España é o país de Europa que máis subvenciona as centrais con enerxías sucias para mantelas aínda que non xeren electricidade. Nos últimos 20 anos, recibiron case 18.000 millóns que pagamos na factura da luz. Saber que centrais e que eléctricas reciben estas axudas é confidencial.

Nesa España do desbaldimento con aeroportos pantasma, autopistas sen coches e estacións baleiras de AVE, queremos contar outra historia máis. Unha fábula deses tempos de bonanza e previsións engordadas que seguen a pasar factura. Esta vez, no noso recibo da luz.

Pagamos, na última década, uns 800 millóns de custos extra cada ano na nosa factura para dar axudas a centrais eléctricas que non se usan. Son os denominados pagamentos por capacidade, unhas subvencións concedidas, por unha banda, para que esas centrais estean dispoñíbeis (xeren ou non electricidade) e, por outra, como incentivo polos investimentos realizados durante eses tempos de excesos.

Foi a finais dos 90, coa liberalización do sistema eléctrico, cando a promesa dun milagre económico español engordaba todas as burbullas e previsións, entre elas a enerxética. As expectativas de crecemento da demanda, alimentadas polas eléctricas, eran tan elevadas coma irreais. Estas compañías eléctricas comezaron a instalar centrais de forma masiva sen ningunha planificación oficial que lles obrigase, sobre todo de gas. En 2005 chegouse a construír ata unha cada mes.

Que pasou? O mesmo que no conto da leiteira. Non se cumpriron as previsións e a burbulla eléctrica estoupou. A crise económica precipitou o descenso da demanda, cuxas previsións de crecemento estaban xa infladas. Isto, unido ao xurdimento das enerxías renovábeis, deixou tras de si un regueiro de centrais a medio usar ou, directamente, case inútiles, mais que cumpría pagar.

As centrais de ningunha maneira ían acadar os niveis de produción estimados, e así, o Goberno empezou a pagar en 2007 unhas axudas para compensar os investimentos realizados (os chamados ‘pagamentos por novas instalacións’). A estas axudas engadíuselles outro pagamento ‘por dispoñibilidade’ para garantir a subministración, é dicir, comezouse a compensar as plantas de carbón, gas, fuel e nuclear (ademais das hidroeléctricas) por estaren dispoñíbeis. Ademais, seguíase mantendo o carbón a base de subvencións, como aquelas que incentivaban a merca de carbón nacional (‘Restricciones por Garantía de Suministro o RGS’) ou as axudas para que as centrais contaminasen menos do que marca a lei (‘pagamento por investimento medioambiental’).

Descargar

O resultado é que España é o país que máis tipos de pagamento por capacidade ten de Europa, o que máis subvenciona as centrais con enerxías sucias e o primeiro que comezou a concedelas. Entre 1998 e 2007, o Goberno xa repartía entre todas as instalacións un importe mensual (“Garantía de potencia”) que, neste período, custou preto de 10.000 millóns de euros á cidadanía. En total, levamos xa un acumulado de case 18.000 millóns nos últimos vinte anos.

Toda esta partida millonaria sufrágana os consumidores co seu recibo da luz e cada ano supón uns 800 millóns incluídos na factura (se calculamos a media dos últimos dez anos). Os pagamentos por capacidade son un dos custes regulados da factura, ese abismo críptico entre o que consumes e o que pagas.

Descargar

Un “por se acaso” extra nun contexto de sobrecapacidad

Estas axudas permanentes para que as centrais estean dispoñíbeis son outorgadas independentemente de se xeran ou non electricidade. Isto tradúcese en que, na práctica, hai centrais que están totalmente paradas e que verten cero quilovatios á rede.

Segundo datos da Rede Eléctrica Española (REE), as centrais de ciclos combinados funcionaron o ano pasado o 16,7% da súa capacidade total e as centrais de carbón fixérono un 56,9% das horas posíbeis. A España das infraestruturas pantasma tamén ten autopistas enerxéticas polas que non pasa ninguén.

As estimacións de demanda de ciencia ficción e os permisos descontrolados foron o cóctel perfecto que xerou o custo extra, a débeda e a sobrecapacidade. A chegada das renovábeis non veu acompañada dunha substitución das enerxías sucias, que se sumaban a elas. Porén, en España existe un 30% máis de capacidade de xeración eléctrica da necesaria para garantir a cobertura dos picos de demanda. A potencia instalada é de máis de 104.000 megavatios (MW), e só en determinados días do inverno ou verán a demanda supera os 40.000 MW.

Factura máis cara e máis emisións

Coma sempre, o consumidor paga e o investidor, a diferenza do trato dado ás enerxías renovábeis, recupera os cartos. Non resulta estraño, polo tanto, que teñamos unha das facturas máis elevadas de Europa. En agosto de 2018, o prezo da factura da luz foi incluso un dos máis altos da historia.
A partir do 2008, España pasou de ter un custo medio de electricidade para consumidores pequenos superior á media europea.

Descargar

Pero a clasificación que lideramos non remata aquí. Este xeito de outorgar os pagamentos por capacidade permitiu manter un sistema eléctrico vello e contaminante. En 2017, as emisións de CO2 aumentaron en España un 7,4% respecto a 2016 e, se o comparamos co resto de países europeos, é o que máis aumentou as súas emisións dende 1990. Ademais, lideramos a clasificación mundial no aumento de consumo de carbón o ano pasado respecto do anterior. Cambiamos o “quen contamina, paga” polo “quen contamina, cobra”.

Ránking mundial del aumento de consumo de carbón

Variación en % 2017/16

Descargar

Bajo la lupa de Europa

A Comisión Europea (CE), nunha investigación realizada en 2015, xa cuestionou este tipo de subvencións ao sector eléctrico implantadas en moitos países comunitarios. Puxo especial énfase na situación española, por ser un dos estados membro co meirande número de pagamentos por capacidade e cos máis cuantiosos.

En 2017, a CE mesmo abriu un expediente a España por mor dun dos seus pagamentos por capacidade, o de ‘investimento medioambiental’. O Goberno outorgou dende 2007 uns 440 millóns de euros ás centrais de carbón para que reduzan o seu impacto medioambiental e poidan cumprir a lei de emisións contaminantes.

A CE advirte que poderían ser ilegais, porque estas axudas non están enfocadas a garantir a subministración senón ao cumprimento dos límites de emisión e, ademais, falsea a competencia no mercado da electricidade ao beneficiar unha tecnoloxía por riba doutras. A día de hoxe, descoñécese se as eléctricas que recibiron ditas axudas van devolvelas.

Centrais que recibiron o pagamento por investimento medioambiental

Descargar
Icono Empresa Total
Endesa Endesa Generación S.A. 198.185.421,00 €
Fenosa Gas Natural Fenosa Generación, S.L.U. 77.953.360,00 €
EDP EDP España, S.A.U. 67.611.279,00 €
Viesgo Viesgo Generación, S.L. 52.956.075,00 €
Iberdrola Iberdrola Generación, S.A. 44.810.798,00 €
  Total 441.516.933,00 €
Descargar

Grazas a este expediente europeo, puidemos saber que centrais de carbón e que empresas eléctricas recibiron estes incentivos medioambientais (un dos tipos de pagamentos por capacidade de España). No resto de pagamentos, o Goberno non fai público este dato nin identifica que instalacións perciben as axudas nin en que cantidades cada unha. Son confidenciais.

Greenpeace abriu unha investigación en marzo deste ano e, tras solicitar información a entidades como a Comisión Europea, Rede Eléctrica de España (REE),la Comisión Nacional dos Mercados e a Competencia (CNMC) ou os Ministerios de Industria e de Transición Ecolóxica, seguimos agardando respostas claras e completas.

Nesta investigación, non incluímos outro tipo de pagamento por capacidade, o de “interrompibilidade”, por non ir destinado ás centrais eléctricas, aínda que tamén está incluído na factura da luz. Os beneficiarios destes pagamentos son as grandes industrias consumidoras de electricidade, que cobran 500 millóns ao ano a cambio de poderlles pedir que cesen a súa produción nos momentos nos que puidera haber un déficit de subministración, algo que ocorreu en contadísimas ocasións.

Sorprendentemente, a información do número de horas e empresas ás que Rede Eléctrica lles pide a interrupción da súa actividade tamén é confidencial.

Agora que? O momento de actuar

En novembro de 2016, a Comisión Europea presentou varias medidas coas que lexislar a adaptación á transición enerxética e o cumprimento dos obxectivos climáticos. De todos eses paquetes negociados entre o Parlamento, a Comisión e o Consello Europeo, falta por pechar, de aquí a finais deste ano, o coñecido como “deseño do mercado eléctrico” que regulará estes pagamentos por capacidade a partir de 2021. Polo tanto, estamos nun momento importante para pór xuízo neste despropósito.

O Parlamento Europeo xa votou o pasado febreiro a favor de limitar estas controvertidas subvencións ás térmicas de carbón, gas, fuel e nucleares. Amosouse tamén a favor de dar prioridade ás renovábeis producidas a pequena escala e facilitar que as persoas xeren e compartan a electricidade nas súas comunidades, de acordo ao establecido na nova directiva de enerxías renovábeis. Das propostas da Comisión Europea, apoiou esixir unha avaliación sobre a oferta e a demanda eléctrica en toda a UE.

Unha porta á esperanza para que as subvencións ás enerxías sucias desaparezan ou, cando menos, que os pagamentos por capacidade se regulen de xeito máis estrito e transparente. Debemos camiñar cara a un futuro no que se invista en novas fontes de enerxía renovábeis, en eficiencia enerxética, en almacenamento e acumulación ou na xestión da demanda.

Notas:

Greenpeace comeza unha investigación sobre os ‘pagamentos por capacidade’ en España en marzo de 2018. Realizamos solicitudes de información aos portais de transparencia da Comisión Europea, a REE, a CNMC, o Ministerio de Transición Ecolóxica e o Ministerio de Industria. O obxectivo: coñecer o total dos pagamentos asignados e que empresas eléctricas e centrais son as beneficiarias. A día de hoxe, ningunha destas preguntas foi respondida.

En diferentes comunicacións, indicáronnos que son datos confidenciais. As cifras que Greenpeace foi recompilando obtivéronse de REE e OMIE, analizando moitos pdf con datos ilexíbeis nun formato que dificulta a súa análise. Malia ser un diñeiro que pagamos a través da factura, existe unha falla de transparencia e unha traba no acceso aos datos. Lamentabelmente aínda non conseguimos acceder ás cantidades anuais segregadas por tipo de instalación e empresa.

Máis información

Informe pagos por capacidad
Exposed: €58 billion in hidden subsidies for coal, gas and nuclear